Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович - Страница 50

Людзей спытаўшы раз мо ў соты,

Спынiўся дзядзька каля банка,

Дзе ўсходы чыстыя, як шклянка,

Шырокi крок яго стрымалi

I ў душу страх яму нагналi.

Стаiць наш дзядзька ў задуменнi,

Не смее ўзняцца на ступенi:

Баiцца ён мужычым ботам,

Прапахлым дзёгцем, здорам, потам,

Тут наслядзiць або наплямiць,

Лепш iх не знаць, няхай iх цямiць!

Ступi не так, падымуць сварку

Ды на барыш дадуць па карку.

I гэта "iх", як здань лiхая,

Спакой ад дзядзькi адганяе;

"Iх" - нешта злое, цемень-сiла,

Што душу дзядзькаву муцiла;

"Iх" - гэта тое, што варожа

I ў рог баранi сагнуць можа.

Ды дзядзька страх перамагае,

Ён шапку загадзя знiмае,

Па ўсходах чыстых, як мурашка,

Паўзе ўгару, ступае цяжка.

Забiты дух яго вякамi

Ўжо чуе страх перад панамi.

Ў прасторнай, чыстай, светлай залi

Паны туды-сюды снавалi,

Развязна, моцна гаманiлi,

Цыгары доўгiя курылi,

А дзе каторы шарганецца,

Каля яго прыслужнiк трэцца

I падае яму адзенне,

А сам - пакора i жычэнне;

А пан той руку ткне ў кiшэню,

Яму "дзесёнтку" суне ў жменю;

Прыслужнiк, ну, чуць не прысядзе,

Аж смех бярэ, на гэта глядзя.

Але й паны не ўсе тут роўны:

Адны з iх круглыя, як броўны,

Iдуць спаважна, ўперавалку;

Другiя выпетрылi ў палку;

Адны трымаюць нос высока,

Другiя ў дол спускаюць вока.

Апроч паноў, у гэтай залi

I мужыкi ў кутках стаялi,

I людзi простага больш звання

Таўклiся ў банку ўжо ад рання.

Мiж iмi гоман цiха вiсне,

Туды i дзядзька Антось цiсне.

Прыйшоў, суседзяў змерыў вокам

I да сцяны прыпёрся бокам.

- Сядай, мой мiлы, мой харошы,

Бо за "пастой" не плацяць грошы,

Сказаў сярмяжнiк дабрадушна,

На лаўку дзядзька сеў паслушна,

Ўздыхнуў, падзякаваў суседу.

Ўжо пажылому, чуць не дзеду.

Пайшлi пытаць адзiн другога,

Хто ён, адкуль, сяла якога,

Губернi, воласцi, павету.

- Прыехаў я сюды з-за свету,

З-пад самых Стоўбцаў - чулi, можа?

- Не, не здаралася, нябожа.

- А самi скуль вы? - Я з-пад Лiды,

З сяла Вялiкiя Дзямiды

(Ён Грышкам Верасам назваўся);

Яшчэ са ўчора затрымаўся.

Пустая справа, ды i тую

Не давядзеш ты да ладу

Гадоў са два яе вяду,

Як тут нi ладжу, нi мяркую...

Эх, мiлы мой ты! за панамi

Няма прадыху. Хто з грашамi

I мажа збоку, - той i едзе,

Так вось i робiцца, суседзе.

Ён знаў чыноўнiцкiя сецi

Недарма ж соваўся па свеце,

Зямлi шукаючы з сябрамi,

I добра знаўся з пiсарамi.

- Вам трэба з банка разрашэнне,

Пiшэце, мiлы мой, прашэнне;

I, калi хочаце, параю:

Пiсарчука такога знаю,

Што вам прашэнейка за злоты

Напiша з мiлаю ахвотай.

- Ах, калi ласка, пане Верас.

Скажу вам дзякую яшчэ раз,

Бо покi сам чаго даб'ешся,

То i жыцця свайго зрачэшся.

- Ну, то хадзi! - Ўстаюць, выходзяць

I па панах вачамi водзяць,

I каля столiка пустога

Там не было цяпер нiкога,

Апроч бутэлечкi чарнiла

З шырокiм донечкам, без рыла,

Сябры спынiлiся маўклiва.

- Вам што? - пытае iх пачцiва

Сам пiсарчук. Ён стараваты,

I росту нiзкага, кашлаты,

I вынiк ён перад сябрамi,

Як тая порхаўка часамi

Па цёплым дожджыку з зямлi.

- А вось да вас якраз прыйшлi,

Тут дзядзька ўперад выступае

I просьбу цiха выкладае.

- Пастойце ж трошкi, пачакайце,

А вось вам крэселца, сядайце!

З стала ён выняў лiст паперу,

I ўсю пiсарскую манеру

Ён перад дзядзькам выяўляе:

З-за вуха ручку выцягае,

Рукою водзiць, нiбы пiша,

I трэ свой лоб ды носам чмыша.

Паразважаўшы для прыкрасы,

Пайшоў выводзiць выкрунтасы;

Уважна дзядзька пазiрае,

У жменi злот даўно трымае.

- Ну, вось прашэнне i гатова,

Прашэнне - "рэхт"! ну, адно слова!

Вы, можа, граматны часамi?

- А так - распiшамся i самi.

I дзядзька пальцы разгiбае,

Бярэ ён ручку i мачае;

Ды граблi-пальцы, як чужыя

Цi як калочкi дзервяныя,

Пяро трымаюць бокам, крыва

I водзяць ручку баязлiва;

I покi дзядзька распiсаўся,

На лбе буйны пот паказаўся,

Бы дзядзька летняю парою

Прайшоў па купiнах з касою.

- Цяпер iдзiце ў тыя дзверы

Зрабiць адметку на паперы,

Кiвае пiсар галавою.

I дзядзька дробнаю ступою

Падходзiць к дзверам, адчыняе,

Прашэнне ў скрутачку трымае.

А там, за доўгiмi сталамi,

У стол уткнуўшыся насамi,

Сядзяць пiсцы, як гною кучкi,

Скрыпяць iх пёрцы, ходзяць ручкi,

Трашчаць, як конiкi на сене

Цi тыя шашалi ў палене,

Заняты кожны сваiм дзелам.

Ступiў наш дзядзька крокам смелым,

Iдзе к сталу, што быў паблiжай,

Да барады счырвона-рыжай

I перад тою барадою

Схiлiўся нiзка галавою.

Чыноўнiк буркнуў штось сярдзiта,

Як той япрук каля карыта,

Але прашэнне ён прымае,

Насупiў бровы i чытае.

- Iдзi ў той стол, налева трэцi!

Махнуў чыноўнiк барадою,

Як саламянаю мятлою.

- Адкуль яны бяруцца, чэрцi?

Прамармытаў руды пiсака.

Пайшоў наш дзядзька-небарака,

На стол паказаны трапляе

Ды зноў там галаву скланяе

I перад новым палупанкам

Стаiць, прыгнуўся абаранкам.

Чыноўнiк толькi лыпнуў вокам

I павярнуўся к дзядзьку бокам

Ды водзiць пёркам па "бумазе"

(Ужо такi пачот сярмязе!).

Стаiць наш дзядзька, не адходзiць.

"Ну, што ж? няхай пяром паводзiць:

Не на дажджы я, часу маю,

Не пан я, трохi пачакаю".

Чыноўнiк лыпнуў зноў вачыма,

Як бы на цёшчу цi айчыма,

Зноў у паперы ён уткнуўся,

А дзядзька наш не зварухнуўся.

Злаваць чыноўнiк пачынае,

Што дзядзька вытрыманасць мае.

Чыноўнiк злосны не стрымаўся:

- Табе чаго тут? - запытаўся,

Сярдзiты, поўны нецярпення.

- Наконт зямлi: вось i прашэнне,

Гаворыць дзядзька так салодка,

Як толькi можна, ды каротка

Яго чыноўнiк злы спыняе:

- Не важна справа, пачакае;

Прыйдзi сюды праз тры гадзiны!

Ўздыхнуў Антось ад той навiны.

"Ось дзе выжыга! ось бiзун,

Бадай цябе забiў пярун!

Чакай дабра ты ад хамулы,

Няхай табе дасць Бог тры скулы!

Няхай цябе водзяць сляпога,

Як водзiш ты за нос другога!"

I як нi кляў ён гэту п'яўку,

Ды мусiў даць рубля за спраўку.

XXIX. НА ЗАМКАВАЙ ГАРЫ

- Ну, што ж? - пытае дзядзька Грышку.