Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович - Страница 3

Шпурнуўшы лапцi i анучы

Сярод двара ў пясок сыпучы;

Iх мацi зараз падабрала,

Нiчога сыну не сказала,

Пайшла ў крынiцы спаласнула,

Сушыцца ўскiнула на шула.

- Унь дзядзька йдзе! - гукаюць дзецi.

Забылi ўсё яны на свеце

I як мага бягуць, смяюцца,

Аж iх валосiкi трасуцца.

- А, дзядзька! дзядзечка, саколiк!

Насып мне ягад у прыполiк!

- Дай мне дубец! - А мне дай вуды!

Крычаць малыя шалапуды,

Бягуць i скачуць, б'юць у ладкi,

А дзядзька мерна йдзе з-за кладкi,

Iдзе без шапкi, круцiць носам

Гаворыць пацеры з засосам;

Для смешак твар яго зацяты,

Дык моў не лезьце, парасяты.

I дзецi змоўклi, больш нi слова:

Няхай канчаецца размова

Антося дзядзькi са святымi,

Тады пагутарыць i з iмi.

А покi кончыць ён малiцца,

То можна ў Свержнi апынiцца:

Псалмоў адкоцiць з паўдзесятка,

Ды так выразна, ды так гладка,

Што дзяк i той не ўсякi зможа,

Як рэпу грыз, - даруй грэх, Божа!

Не гаварыў, а сек языкам!

Малiўся дзядзька з тым разлiкам,

Каб кончыць модлы каля дома,

Бо ў хаце нельга, ёсць вядома,

Малiцца хораша, як трэба:

Тут глупства кожнае ад неба,

Ад Бога думкi адкiдае,

То тое-сёе замiнае,

I не намолiшся - нагрэшыш

Ды чорта лысага пацешыш.

I толькi дзядзька на двор ступiць,

Дык кулаком у грудзi лупiць,

Тры разы хрысцiцца, ўздыхае,

Тады ўжо шапку накiдае

I ставiць вуды ўсе ў парадак.

- Ну, што? наелiся аладак?

Жартуе дзядзька тут з малымi

Ды йдзе ўжо ў хату разам з iмi.

Яны, замест таго адказу,

Бубняць па пузу для паказу.

- Эх, брат Алесь! - гаворыць дзядзька.

Вось быў шчупак - усiм iм бацька!

Век я такога не забуду,

Але парваў мне, падла, вуду.

I падчапiў быў нават спраўна.

"Ну, - думаю, - пажыва слаўна!"

Цягну, а ён аж гне вудзiльна,

Ну, чуць не вырве яго з рук!

А тоўсты, падла, бы япрук,

I доўгi ж, доўгi, як цапiльна.

Шчупак, брат, ёмкi: на паўпуда,

Але сарваўся. Ах, паскуда!

I натамiў як мае быць,

I пастка ўжо з вады тырчыць,

Як змей, варочае зянкамi,

Ну, вось ён, вось! хватай рукамi!

А потым, брат, калi рвануўся,

Ўсё к чорту - вуда i кручок,

Пайшоў гуляць мой шчупачок!

А я, брат, толькi аблiзнуўся!

- Ах, вось шкада! З кручком i з дротам?

Дык ён жа здохне! - Ну чаго там!

Шчупак - жывучая, брат, юха!

Такi жывучы - дзяржы вуха!

Ён пяць кручкоў глыне - й не знайся;

Ты ў Янчура пра iх спытайся:

Янчур iх лужа, як арэхi,

Iх знае прожары-прарэхi.

А мне ўсяе, брат, тэй уцехi,

Што падчаплю зноў юху тую,

Тады, брат, дудкi: не спудлую!

Ўжо снедаць час, i поўдзень скора,

Ды з гэтым бацькам адно гора!

Як пойдзе ён у лес той зрання,

Як цукар у вадзе растане:

Няма й няма, чакаць абрыдне.

Якога выхадзiш там злыдня?

Цi надта выслужышся ў пана?

Ўсё роўна знойдзецца загана;

Як ты нi падай, нi гайсай,

Не пападзеш да пана ў рай

З сваёй патрэбай, iнтарэсам.

А лес, як быў, то й будзе лесам,

Дык i дарэмна ўся турбота

Бяда з iм проста i згрызота!

Няма яму нядзелькi, свята

Iдзе ды йдзе ён, як закляты;

У шчэпку высах з той хады,

Ад сну адбiўся, ад яды.

I хто ўжо служыць гэтак дбала?

Антось i мацi на Мiхала

Не раз у злосцi нападалi.

Але таго яны не зналi,

Як лёгка хлеб той дастаецца.

Не сцерпiць часам, адсячэцца

Мiхал ад гэтакiх нападак:

Якi ж бы толк быў i парадак,

Каб ён служыў, спусцiўшы рукi?

Свае ж сябры - майстры на штукi:

Так удадуць i так падкусяць

Цягнуцца нехаця прымусяць.

А вось папробуй на цiкавасць

Стрымай службовую рухавасць,

Служы спусцiўшы рукавы

I выкiнь службу з галавы,

Такiя ў лесе выйдуць справы

Пажар, парубкi i патравы

Не адкараскацца ад лiха.

А хочаш ты, каб было цiха,

На чым сядзiш, таго глядзi ты!

Казаў Мiхал не раз сярдзiта:

- Маўчы, калi ёсць хлеб у роце!

I што сказаць на гэта процi?

А бацька з стрэльбай за плячамi

Iшоў дадому хвайнякамi,

Iшоў паволi, не спяшаўся,

Часамi, стаўшы, азiраўся

I прыслухоўваўся да зыкаў

Ляснога шуму, яго крыкаў

Ды нюхаў дух той, поўны вару:

Такая суш - крый бог пажару!

Скрозь лапкi хвоек i галiнкi

Сiнела неба гладзь. Хмурынкi

Стаялi грудкамi на ўсходзе.

Было так цiха ўсё ў прыродзе!

Ўгары над хвойнiкам зялёным

Снуюцца пчолкi з цiхiм звонам,

Кузуркi розныя i мушкi

Свае спраўляюць гулi-гушкi

I так танюсенька гудуць,

Што ледзьве-ледзьве можна ўчуць.

А на прагалiнках на голых

Гулянне конiкаў вясёлых.

I толькi ступiш там нагою

Так i заскачуць прад табою,

Вось так i пырскнуць у надзем'е,

Як бы сявец той сыпне сем'е.

А матылькi сваiм убраннем

Касуюць тут усiх дазвання

I не лятаюць - танцы правяць,

Ну, каго хочаш, зацiкавяць.

А як прыгожы пуцявiнкi

Ў шаўках зялёнае травiнкi!

Якiя мяккiя iх рысы

I павароткi iх, абрысы!

Iдуць, звiваюцца, лучацца...

Эх, слаўна ў лесе, слаўна, братцы!

Памалу, мерна, крок за крокам

Ў сваiм раздум'i адзiнокiм

Дадыбаў бацька скора к дому.

Зачуўшы татаў ход знаёмы,

Малыя з хаты высыпалi.

За брамай бацьку сустракалi.

Алесь браў стрэльбу, шапку з цэшкай

I нёс з шчаслiваю усмешкай

(Схаваўся ў шапку ўвесь з вушамi);

А Костусь - торбу з кутасамi

I знак блiшчасты стражнiкоўскi.

- Барзджэй вы там, кiрмаш такоўскi!

Гукае дзядзька з ноткай злосцi:

Iдуць, як тыя шляхты ў госцi!..

III. ЗА  СТАЛОМ

- Ну, небажаты, будзем снедаць

Ў людзей садзяцца ўжо абедаць.

Цягнi мачанку, мацi, з печы!

За стол, малы, за стол, старэчы!

Гаворыць дзядзька, сам сядае

I стол абрусам засцiлае.

Памiж дзвюх лаў пад абразамi

Тулiўся стол з двума кастрамi

Аладак грэцкiх, як пампушак,

Ды хлеба з зайчыка краюшак.

Мiхал з Антосем, як старыя,

Займалi месцы канцавыя

I iх трымалiся выключна,

Бо тут сядзець iм больш спадручна,

I ў кут старым трудней залезцi,

А на пачэсным гэтым месцы

Садзiўся госць - i то не кожан;

А як цяпер кут быў парожан,

То там Алесь прымайстраваўся,

Сядзеў на кукiшках, гайдаўся,

Цiшком шчыкаючыся з братам.

Кастусь сядзеў мiж iм i татам;

Ён да яды не так быў падак,